اندومتریوز زمانی اتفاق می افتد که بافتی مشابه بافت داخلی رحم خارج از حفره رحم رشد کند که نه تنها بر چرخه قاعدگی تاثیر منفی دارد بلکه کیفیت زندگی را تحت تاثیر خود قرار می دهد. طبق آمار WHO :
در دنیا 10% دختران و زنان در سنین باروری به اندومتریوز مبتلا هستند.
بارداری در خانم های مبتلا به اندومتریوز به علت انسداد لوله فالوپ به مشکل بر می خورد. اما خبر خوب این است که تشخیص به موقع و درمان درست میتواند تا حد زیادی این بیماری را کنترل کند. دراین مقاله با جزئیات بیشتری درمورد اندومتریوز، علائم و درمان آن آشنا می شوید.
تعریف اندومتریوز چیست؟
تعریف اندومتریوز به زبان ساده به این شکل است که در این بیماری بافتی شبیه به پوشش داخلی رحم (اندومتر) در قسمتهای دیگر بدن مانند حفره لگنی، لوله فالوپ، مثانه، روده و … رشد میکند.
علت التهاب و درد شدید در اندومتریوز به اینصورت است که در هر چرخه قاعدگی، بافت اندومتر برای پذیرش بارداری آماده میشود. اگر بارداری اتفاق نیفتد، این بافت تجزیه و بهصورت خون قاعدگی از بدن خارج میشود. در اندومتریوز این بافت خارج از رحم نیز همزمان با چرخه قاعدگی دچار تغییر میشود ولی چون این فرآیند در جای نامناسبی تکرار میشود و راه خروجی ندارد، مشکلاتی مثل التهاب مزمن، درد شدید و یا کیست تخمدان ایجاد میکند.
اندومتریوز از چه سنی شروع میشود؟
اندومتریوز می تواند خانم های 20 تا 40 ساله را که در سنین باروری هستند، تحت تاثیر قرار دهد و حتی در مواردی این بیماری در سنین نوجوانی نیز دیده می شود. هرچند با شروع یائسگی علائم این بیماری برطرف می شود اما شاید همچنان درد و ناراحتی باقی بماند.
علائم اندومتریوز
اندومتریور علائم زیادی دارد ولی شایع ترین آن، درد لگنی است. علائم اندومتریور معمولا سال ها بعد از شروع اولین پریود آغاز می شوند و قبل و همزمان با شروع پریود شدید می شوند. البته این علائم ممکن است با بارداری و یا شروع سن یائسگی بهتر شوند. علائم اندومتریوز شامل:
درد شدید دوران قاعدگی
درد طبیعی قاعدگی با اندومتریوز فرق دارد. این درد اغلب از چند روز قبل از شروع پریود آغاز شده و حتی بعد از پایان آن ادامه دارد.
درد هنگام رابطه جنسی
یکی از نشانههای شایع و نگرانکننده، احساس درد عمیق در حین یا بعد از رابطه است.
خونریزیهای غیرطبیعی و شدید زمان پریود
پریودهای شدید، لکه بینی بین دورهها یا قاعدگیهای طولانیمدت هم از علائم مهم هستند.
مشکلات گوارشی و خستگی مزمن
مشکلات گوارشی مانند نفخ، اسهال، یبوست یا خستگی مداوم به ویژه در دوران پریود ممکن است به اندومتریوز مرتبط باشد و حتی درد هنگام مدفوع و ادرار هم باسد بررسی شود.
به گفته MayoClinic شدت علائم ربطی به تعداد بافت های اندومتر خارج از رحمی ندارد. ممکن است بافت اندومتر رشد کرده خارج از رحم زیاد باشد ولی شدت علائم کم باشد یا بالعکس.
در برخی از موارد، بعلت تشابه علائم ممکن است اندومتریوز با برخی از بیماری ها مانند IBS، عفونت لگن یا کیست تخمدان اشتباه گرفته شود. البته که ممکن است IBS همزمان با اندومتریوز اتفاق بیوفتد.
علت اندومتریوز چیست؟
علت دقیق این بیماری هنوز مشخص نشده اما حدس هایی درمورد آن زده شده است:
ژنتیک
اگر مادر یا خواهرتان دچار اندومتریوز است، احتمال ابتلای شما بیشتر است و باید تحت نظر باشید.
اختلالات ایمنی
سیستم ایمنی ضعیف ممکن است در شناسایی و حذف بافت اندومتر اشتباه کند و زمینه ابتلا را محیا کند.
قاعدگی برگشتی
در این حالت، بخشی از خون قاعدگی به جای خروج از بدن، از طریق لولههای فالوپ به لگن بازمیگردد و سلولهای اندومتر در آن نواحی رشد میکنند.
آیا اندومتریوز ارثی است؟
طبق گفته دانشگاه آکسفورد:
اندومتریوز میتواند در خانواده به ارث برسد و در بعضی از خانم ها ژنتیک در پیشرفت اندومتریوز نقش دارد.
عوامل افزایشدهنده خطر اندومتریوز
- شروع قاعدگی در سن پایین
- یائسگی دیررس
- چرخههای قاعدگی کوتاه تر از ۲۷ روز
- پریود های سنگین و طولانی (بیشتر از 7-8 روز)
- نداشتن بارداری تا سن بالا
- سطح بالای استروژن
- سابقه خانوادگی بیماری
عوارض اندومتریوز
ناباروری
اصلی ترین عارضه اندومتریوز، ناباروری است. بیش از 50% خانم های مبتلا به اندومتریوز، به سختی باردار می شوند.
سرطان
برخی از مطالعات نشان داده اند که اندومتریوز می تواند زمینه ساز سرطان تخمدان باشد اما احتمال آن بسیار پایین است.
درد در ناحیه روده و یا مثانه
اگر بافت رحم در نزدیکی روده، رکتوم و یا مثانه رشد کند ممکن است در ادرار یا مدفوع خون ببینید و درد زیادی را هنگام ادرار و مدفوع تجربه کنید.
تشخیص اندومتریوز چگونه انجام میشود؟
بررسی شرح حال و علائم
پزشک علائم مرتبط با چرخه قاعدگی و شدت دردها را بررسی می کند.
معاینه لگنی
ممکن است در معاینه، تودهها یا چسبندگیهایی در لگن احساس شود.
سونوگرافی و MRI
برای بررسی کیستها و محلهای احتمالی رشد بافت اندومتر استفاده میشود.
لاپاراسکوپی؛ تشخیص قطعی
در این روش با ایجاد برش کوچکی در شکم، دوربینی وارد بدن میشود تا محل دقیق بافتها مشاهده گردد. این روش، روش قطعی تشخیص اندومتریوز است
درمان اندومتریوز
در بیشتر موارد درمان با هدف مدیریت درد ها و کنترل ناباروری انجام می شود. همانطور که WHO اشاره کرده درمان قطعی برای این بیماری وجود ندارد و هدف از درمان، تنها کنترل علائم است.
1.درمان دارویی
تجویز داروهای ضد التهاب
داروهای ضدالتهاب مثل ایبوپروفن یا ناپروکسن برای کنترل درد استفاده میشوند.
تجویز داروهای هورمونی
قرصهای ضدبارداری یا آنالوگهای هورمون GnRH برای کنترل رشد بافت اندومتر و درد ها با توقف سیکل قاعدگی تجویز میشوند.
2.جراحی اندومتریوز
در موارد شدید، لاپاراسکوپی برای برداشتن بافتهای غیرطبیعی و بهبود باروری انجام میشود.
روش جراحی شامل:
- لاپاراسکوپی
- هیسترکتومی یا خارج کردن رحم
بعد از انجام جراحی درد های اندومتریوز برطرف می شود ولی احتمال بازگشت مجدد اندومتریوز وجود دارد که نقش سبک زندگی سالم اینجا بسیار پررنگ می شود.
3.تغییر سبک زندگی
تغذیه سالم، خواب کافی، ورزش ملایم و کاهش استرس نقش مؤثری در کنترل علائم دارند.
آیا اندومتریوز باعث ناباروری میشود؟
در برخی موارد بله.
برای بارداری، تخمک باید از طریق لوله فالوپ به اسپرم برسد و بارور شود اما از آنجایی که اندومتریوز میتواند باعث انسداد لولهها، ایجاد التهاب و اختلال در تخمکگذاری شود، درنتیجه بارداری به مشکل بر می خورد. اما خوشبختانه با درمان مناسب، بسیاری از زنان دوباره توانایی بارداری خود را بهدست میآورند.
البته پیشنهاد می شود که اگر مبتلا به اندومتریوز هستید و تصمیم به بارداری دارید زودتر باردار شوید چون به مرور زمان شرایط سخت تر می شود.
رژیم غذایی مناسب برای اندومتریوز
موادغذایی نقش خیلی مهمی در بهبود یا بدتر شدن علائم اندومتریوز دارن که در ادامه آن ها را بررسی خواهیم کرد:
موادغذایی مضر برای اندومتریوز
چربی ترانس
موادغذایی حاوی چربی ترانس مانند محصولات قنادی و یا موادغذایی فراوری شده مانند سوسیس و کالباس بعلت چربی ترانس بالایی که دارند زمینه اندومتریوز را به وجود می آورد چون این اسیدچرب به شدت التهاب زا است.
چربی اشباع
این نوع چربی در گوشت قرمز، دنبه، روغن جامد و حیوانی، کره حیوانی و لبنیات پرچرب پیدا می شود. همانند ترانس به شدت التهاب زا است و در رژیم های غذایی اندومتریوز با محدودیت گوشت قرمز، جایگزین کردن لبنیات پرچرب با انواع کمچرب محدود می شود.
گوشت قرمز
یک مطالعه متاآنالیز که در سال 2022 انجام شد، نشان داد که مصرف محدود گوشت قرمز با کاهش خطر اندومتریوز ارتباط دارد بعلت اینکه گوشت قرمز حاوی اسیدچرب اشباع است و در مقادیر زیاد می تواند در بدن التهاب ایجاد کند.
الکل، کافئین، گلوتن
در شرایط التهابی شدید مانند اندومتریوز، مواد غذایی محرک می توانند شرایط را بدتر کنند. بنابراین سعی کنید تا جای ممکن الکل و موادغذایی حاوی کافئین مانند قهوه را حذف کنید و برای رژیم غذایی محدود از گلوتن، از متخصص تغذیه کمک بگیرید.
موادغذایی مفید برای اندومتریوز
- مواد غذایی ضدالتهاب مانند سبزیجات و صیفی جات سبز، نارنجی و بنفش
- مواد غذایی حاوی اسید های چرب مفید مانند ماهی، آجیل ها، زیتون و آووکادو یا دانه چیا
- موادغذایی حاوی فیبر مانند حبوبات
- موادغذایی حاوی آهن مانند ماهی، مرغ، بلدرچین و حبوبات
ورزش مناسب اندومتریوز
فعالیت بدنی و ورزش های متوسط قدرتی و هوازی برای کاهش التهاب در افراد مبتلا به اندومتربوز در کنار یک رژیم غذایی مناسب توصیه می شود. ورزش هایی مانند یوگا، شنا، دوچرخه درکنار ورزش های قدرتی گزینه مناسبی هستند.
نقش خواب در کنترل اندومتریوز
خوب خوب و با کیفیت با کاهش استرس و تاثیر مثبتی که بر شرایط التهابی بدن و هورمون ها دارد برای کنترل علائم اندومتریوز بسیار مهم است. در کل استرس و هر عاملی که باعث استرس شود شرایط درمان را پیچیده تر میکند.
جمعبندی
اندومتریوز به شرایطی گفته می شود که در آن بافتی شبیه به پوشش داخلی رحم (اندومتر) در قسمتهای دیگر بدن مانند حفره لگنی، لوله فالوپ، مثانه، روده و … رشد میکند. شاید کنترل این شرایط سخت باشد اما شدنی است. با تشخیص بهموقع، درمان ترکیبی و اصلاح سبک زندگی، میتوان کیفیت زندگی را به شکل چشمگیری بهبود داد.
