تنبلی تخمدان چیست؟ | علائم PCOS و 3 راه تشخیص تنبلی تخمدان

تنبلی تخمدان یا سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) یکی از شایع‌ترین اختلالات هورمونی در  خانم های مجرد و متاهل در سنین باروری است. حدود ۱۰ تا ۱۵ درصد از زنان در سن باروری به این سندروم مبتلا هستند، اما بسیاری از آن‌ها سال‌ها با علائم تنبلی تخمدان زندگی می‌کنند ولی اقدامی برای درمان انجام نمی دهند. تنبلی تخمدان زمانی ایجاد می‌شود که عملکرد تخمدان‌ها و هورمون ها دچار اختلال شده و در نتیجه تخمک‌گذاری به‌صورت منظم انجام نمی‌شود.  از عوارض این سندروم میتوان به عدم تعادل هورمونی، افزایش هورمون‌های مردانه و بروز علائمی مانند ریزش مو، جوش و یا پریود های نامنظم اشاره کرد. هر زمان که متوجه علائم خاصی شدید در اولین فرصت به پزشک زنان مراجعه کنید تا علت بروز آن علامت مشخص شود. موثرترین درمان تنبلی تخمدان شامل درمان دارویی (درصورت صلاحدید پزشک) و اصلاح سبک زندگی مانند رژیم تنبلی تخمدان، کنترل استرس، تنظیم خواب و فعالیت بدنی است

PCOS یا تنبلی تخمدان چیست؟

سندرم تخمدان پلی کیستیک یا PCOS یا تنبلی تخمدان نوعی اختلال متابولیک و هورمونی است که با سه ویژگی مشخص شناخته می‌شود:

1. تخمک‌گذاری و قاعدگی نامنظم یا قطع قاعدگی
2. وجود کیست‌های متعدد کوچک در تخمدان‌ها (که در سونوگرافی مشخص می شود)
3. افزایش سطح آندروژن‌ها (هورمون‌های مردانه)

درواقع تشخیص تنبلی تخمدان بر اساس معیارهای روتردام انجام می شود که باید حداقل دو مورد از سه مورد بالا وجود داشته باشد.

زمانی که توازن هورمونی در خانم ها به هم میریزد باعث بروز علائم مشخصی می شود. در این سندروم، معمولا تعدادی کیست در تخمدان ایجاد می شود که در واقع فولیکول های متشکل از مایع هستند و گاها سونوگرافی این کیست ها را نشان نمی دهد ولی پزشک متخصص بنابر وجود سایر علائم، این بیماری را تشخیص می دهد.

در بدن یک خانم سالم، زمانی که تخمک در فولیکول ها به اندازه کافی بالغ شود از فولیکول رها شده و تخمک گذاری انجام می شود اما در خانم هایی که مبتلا به PCOS هستند بعلت عدم تعادل هورمون های جنسی، تخمک آزاد نمی‌شود. در نتیجه تخمک‌گذاری رخ نمی‌دهد و باعث قاعدگی های نامنظم می شود.

علائم تنبلی تخمدان چیست؟

طبق گفته سازمان جهانی بهداشت:

۶-۱۳٪ از زنان در سنین باروری به سندروم تخمدان پلی کیستیک یا PCOS مبتلا هستند و ۷۰٪ آن ها از بیماری خود بی خبرند.

از علائم pcos می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• نامنظمی پریود یا قطع کامل قاعدگی
• افزایش موهای زائد روی صورت، چانه یا سینه
• ریزش موی سر به الگوی مردانه (بیشتر در ناحیه شقیقه)
• چاقی به‌ویژه در ناحیه شکم
• جوش‌
• مقاومت به انسولین و افزایش قند خون
• احساس خستگی و بی‌انرژی بودن
• نوسانات خلقی و اضطراب
• مشکلات باروری یا ناباروری

علت تنبلی تخمدان چیست؟

به گفته کالج آمریکایی متخصصان زنان و زایمان(ACOG)، علت اصلی تنبلی تخمدان هنوز مشخص نیست اما عوامل مختلف دست به دست هم می دهند و این سندروم را بوجود می آورند. این عوامل عبارتند از:

ژنتیک و وراثت

اگر مادر یا خواهر شما به تنبلی تخمدان مبتلا باشد، احتمال ابتلای شما نیز افزایش می‌یابد. ژنتیک نقش مهمی در نحوه عملکرد هورمون‌ها و پاسخ بدن به انسولین دارد.

چاقی و اضافه وزن

چاقی مخصوصا در ناحیه شکم احتمال بروز این سندروم را افزایش میدهد. با کاهش وزن و سایز این سندروم به راحتی کنترل میشود.

برای دریافت رژیم متناسب با شرایط خود  اینجا کلیک کنید

قاعدگی زودرس

قاعدگی در سنین پایین شانس ابتلا به PCOS را افزایش میدهد

سبک زندگی و تغذیه نامناسب

مصرف زیاد شکر، غذاهای فرآوری‌شده، و چربی‌های ناسالم می‌تواند باعث مقاومت انسولینی شود. کم‌تحرکی و چاقی نیز این وضعیت را تشدید می‌کند.

چاقی شکمی

چاقی شکمی شانس ابتلا به بیماری های مزمن مثل دیابت ، PCOS ، کبد چرب و … را افزایش میدهد. نکاتی که برای رژیم غذایی برای لاغری شکم کاربردی است را میتوانید در این مقاله بخوانید.

اختلالات هورمونی و مقاومت به انسولین

بیشتر زنان مبتلا به تنبلی تخمدان، مقاومت به انسولین دارند؛ یعنی با وجود انسولین در خون، سلول های نمی توانند تغذیه کنند و در واقع به انسولین مقاوم می شوند درنتیجه همیشه احساس ضعف و خستگی دارند. از طرفی مقاومت به انسولین باعث افزایش ترشح هورمون های مردانه می شود و شرایط پیچیده تر می شود.

عوارض تنبلی تخمدان چیست؟

اضافه وزن و چاقی

هرچند اضافه وزن یکی از علت های ایجاد تنبلی تخمدان است اما بعد از ابتلا به تنبلی تخمدان به علت وجود التهاب زیاد در بدن، مقاومت به انسولین و افزایش آندروژن ها، در صورتیکه رژیم غذایی مخصوص تنبلی تخمدان اجرا نشود، این شرایط می تواند باعث افت بیشتر متابولیسم بدن و اضافه وزن و چاقی شود.

دیابت

در تنبلی تخمدان، به علت مقاومت به انسولین، سلول ها نمی توانند از قند خون تغذیه کنند؛ درنتیجه سطح قند خون بالا می رود و احتمال بروز دیابت افزایش می یابد.

کبد چرب

التهاب، مقاومت به انسولین و  و چاقی ناشی از تنبلی تخمدان شانس ابتلا به کبد چرب را افزایش می دهد. در صورتی که به کبد چرب مبتلا هستید مقاله رژیم کبد چرب میتواند برای شما مفید باشد.

افسردگی

افسردگی و نوسانات خلقی یک عارضه رایج و مهم PCOS است. بنابراین اگر تنبلی تخمدان دارید و بعضی اوقات افسردگی و نوسانات خلقی را تجربه می کنید حتما از یک تراپیست کمک بگیرید. درمان تنبلی تخمدان و عوارض آن یک درمان تیمی است.

ناباروری

شاید بتوان گفت بدترین عارضه تنبلی تخمدان ناباروری است. اگر درمان را به موقع شروع نکنید و قصد بارداری داشته باشید ممکن است با این عارضه مواجه شوید که برای رفع آن باید صبور باشید و برای درمان موفق، به پزشک و مشاور تغذیه تان اعتماد کنید.

روش‌های تشخیص تنبلی تخمدان

معاینه فیزیکی و سابقه پزشکی

پزشک با بررسی علائم ظاهری و الگوی پریود، می‌تواند مشکوک به PCOS شود. بررسی تاریخچه خانوادگی نیز مهم است.

سونوگرافی و آزمایش خون

در سونوگرافی، معمولاً تخمدان‌های بزرگ‌تر از حالت معمول با کیست‌های کوچک متعدد مشاهده می‌شود.

آزمایش خون نیز برای بررسی سطح هورمون‌ها، قند و چربی انجام می‌شود. پارامتر‌هایی که در این سندرم اندازه گرفته می‌شوند شامل:

FSH  

این هورمون  که از مغز ترشح می شود، رشد تخمک را در فولیکول ها تحریک می کند. در این سندروم FSH ممکن است نرمال باشد و یا حتی کاهش یابد.

LH

LH نیز مثل FSH از مغز ترشح می شود و در دوره تخمک گذاری باعث آزاد سازی تخمک از تخمدان ها می شود. در این سندروم معمولا LH افزایش میابد.

بدلیل نوسانات ترشح هورمونی در فازهای مختلف سیکل قاعدگی، بهتر است آزمایشات هورمونی زنان و تستوسترون روز دوم تا چهارم سیکل قاعدگی (روز سوم پریود) که هورمونها در حالت پایه قرار دارند، انجام شود.

نسبت LH به FSH

برای تشخیص تنبلی تخمدان، نسبت هورمون LH به FSH خیلی مهم است و اگر نسبت LH  به FSH مساوی یا بیشتر از 2 باشد می تواند نشانه وجود تنبلی تخمدان باشد. البته این نسبت برای تشخیص این بیماری ضروری نیست. چون نسبت LH به FSH خیلی دقیق نیست و بسته به اینکه در کدام مرحله از چرخه قاعدگی اندازه‌گیری شود نسبت متغیری دارد.

تستوسترون و DHEA

تستوسترون یک هورمون مردانه است که بصورت طبیعی در خانم ها به میزان خیلی کم یافت می شود اما در سندروم تخمدان پلی کیستیک سطح این هورمون در خون افزایش میابد و باعث بروز علائمی مثل رشد مو زائد، ریزش مو الگوی مردانه و اختلال در تخمک گذاری می شود.

بهتر است که این تست صبح زود و ناشتا انجام شود، چون سطح تستوسترون در صبح بالاترین مقدار است. طبق گفته clevelandclinic :

دهیدرو اپی‌آندروسترون (DHEA) یکی از هورمون‌های آندروژن (گروهی از هورمون‌های مردانه) است که بدن، آن را به تستوسترون و استروژن تبدیل می‌کند.

هورمون AMH

افزایش هورمون آنتی‌مولرین (AMH) یکی دیگر از نشانه‌های سندرم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) است AMH از فولیکول‌های نابالغ در تخمدان ترشح می‌شود. AMH توانایی فولیکول برای بالغ شدن و تبدیل شدن به تخمک را مهار می‌کند. این موضوع می‌تواند از تخمک‌گذاری جلوگیری کند، چرخه‌های قاعدگی را طولانی‌تر کند و منجر به ناباروری شود.

استروژن

مهمترین هورمون زنانه که نقش مهمی در چرخه قاعدگی و پریودهای منظم دارد. سطح استروژن در طول چرخه قاعدگی بصورت طبیعی افزایش و کاهش میابد. سطح استروژن در بسیاری از زنان مبتلا به PCOS طبیعی است، اما در برخی ممکن است بالا باشد که علت سطح بالای استروژن به‌دلیل تبدیل تستوسترون به استرادیول (فعال‌ترین شکل استروژن در زنان) است.

دیگر آزمایش ها شامل قند خون ناشتا، پروفایل لیپیدی و TSH می باشد.

تنبلی تخمدان از چه سنی شروع میشود؟

طبق گفته WHO:

سندروم تخمدان پلی‌کیستیک (PCOS) زنان در سنین باروری را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این بیماری معمولاً در دوران نوجوانی آغاز می‌شود، اما علائم آن ممکن است در طول زمان تغییر یا نوسان داشته باشد.

راه های درمان تنبلی تخمدان

اولین قدم برای درمان تنبلی تخمدان، اصلاح سبک زندگی می باشد. اصلاح سبک زندگی یعنی تغذیه سالم و هدفمند، داشتن فعالیت بدنی، کنترل استرس و بهبود کیفیت خواب.

درمان دارویی و مکمل‌ها

داروهای تجویز شده برای کنترل تنبلی تخمدان شامل موارد زیر می باشند:

قرص‌های ضدبارداری

این قرص ها اغلب با هدف تنظیم چرخه قاعدگی و کاهش علائمی مانند آکنه و موهای زائد تجویز می شوند.

متفورمین

از رایج ترین داروهایی ست که برای تنبلی تخمدان و درمان مقاومت به انسولین تجویز می‌شود.

کلومیفن سیترات

 در زنانی که قصد بارداری دارند، این دارو برای تحریک تخمک‌گذاری تجویز می‌شود.

اسپیرونولاکتون

 برای کاهش تستوسترون و عوارض ناشی از آن مانند موهای زائد و درمان آکنه تجویز می شود.

تغییر سبک زندگی و تغذیه سالم

هرچند درمان دارویی خیلی مهم است اما در بسیاری از شرایط پزشک دارو را شروع نمی کند و اولویت با اصلاح سبک زندگی است. رژیم درمان تنبلی تخمدان با هدف کاهش یا افزایش وزن، ورزش منظم، کنترل استرس و بهبود کیفیت خواب از مؤثرترین راه‌های کنترل تنبلی تخمدان است. کاهش فقط ۵ تا ۱۰ درصد وزن بدن می‌تواند سیکل قاعدگی را به حالت طبیعی بازگرداند.

مکمل های غذایی

مکمل‌هایی مانند اینوزیتول، ویتامین D و امگا ۳ نیز در درمان کمک‌کننده هستند.

درمان‌ خانگی تنبلی تخمدان

• مصرف چای سبز برای کاهش التهاب
• استفاده از دارچین برای بهبود حساسیت به انسولین
• مصرف چای نعنا برای کمک به کاهش تستوسترون
• خواب کافی و کاهش استرس روزانه

رژیم غذایی مناسب برای تنبلی تخمدان

سه مدل رژیم در این سندروم پیشنهاد می شود:

1. رژیم با نمایه گلایسمی پایین:

در این رژیم کربوهیدرات سبوس دار مانند نان سبوس دار یا برج قهوه‌ای جایگزین نان های تهیه شده با آرد سفید و برنج سفید می شود و کربوهیدرات ساده مانند قند، شکر، شیرینی و نوشیدنی های شیرین مانند نوشابه و دلستر به طور کل حذف می شوند. کربوهیدرات سبوس دار برعکس کربوهیدرات ساده سطح انسولین را خیلی آرام افزایش میدهند. موادغذایی دیگر مانند حبوبات ، آجیل و دانه ها، سبزیجات و میوه ها نیز در این رژیم توصیه می شوند.

2. رژیم ضد التهاب و مدیترانه‌ای

رژیم توصیه شده بعدی در سندروم تخمدان پلی کیستیک، رژیم مدیترانه ای است. مواد غذایی توصیه شده در این رژیم شامل میوه ها مانند توت ها، ماهی، سبزیجات برگ سبز، روغن زیتون فرابکر و آجیل ها و مغزهاست که التهاب را در این بیماران کاهش می دهند.

3. رژیم DASH

رژیم dash (رژیم دش) اولین بار برای بیماران مبتلا به پرفشاری خون مطرح شد ولی بعد ها دیده شد که این رژیم برای کاهش علائم سندروم تخمدان پلی کیستیک نیز می تواند مفید باشد. رژیم DASH  متشکل از ماهی، مرغ، بلدرچین و ماکیان، سبزی، میوه، لبنیات کم چرب و غلات سبوس دار می باشد. در این رژیم، مواد غذایی سرشار از چربی های اشباع مانند گوشت قرمز، سوسیس و کالباس و … باید محدود یا حذف شوند.

نکته مهم اینجاست که می توان هر سه رژیم غذایی بالا را ترکیب کرد و یک رژیم ضد التهاب با ویژگی های رژیم DASH با نمایه گلایسمی پایین برای نتیجه گیری بهتر تنظیم کرد.

غذاهای مفید برای تنبلی تخمدان

• سبزیجات برگ‌سبز (اسفناج، کلم‌پیچ)
• غلات کامل و حبوبات
• ماهی‌
• دانه‌های چیا و بذر کتان
• میوه های قرمز مانند انار و انگور قرمز
• روغن زیتون فرابکر
• زردچوبه و دارچین
• غذاهای تازه و فراوری نشده
• مواد غذایی پرفیبر مانند حبوبات، آجیل و دانه ها، سبزیجات و …

غذاهای مضر برای PCOS

• کربوهیدرات تصفیه شده مانند نان لواش یا تافتون یا بربری
• غذای سرخ شده و فست‌فود ها
• نوشیدنی های شیرین مانند نوشابه و آبمیوه های صنعتی
• گوشت قرمز ( ترجیحا به دو وعده در هفته محدود شود )
• همبرگر، سوسیس و کالباس
• روغن جامد و چربی‌های ترانس

تأثیر ورزش و فعالیت بدنی بر تنبلی تخمدان

ورزش منظم باعث بهبود حساسیت انسولین، افزایش متابولیسم و کاهش استرس می‌شود.

بهترین ورزش‌ها برای بهبود عملکرد تخمدان

• پیاده‌روی تند
• یوگا و پیلاتس
• تمرینات قدرتی با وزنه

آیا زنان مبتلا به PCOS می‌توانند باردار شوند؟

بله، اما درمان دیرهنگام ممکن است بارداری را به تعویق بیندازد. بسیاری از زنان با رژیم غذایی صحیح، کاهش وزن، تقویت ماهیچه و داروهای مناسب توانسته‌اند باردار شوند.

مدیریت استرس و بهبود سلامت روان

استرس مداوم باعث افزایش کورتیزول و تشدید علائم تنبلی تخمدان می‌شود. تکنیک‌های آرام‌سازی مانند مدیتیشن، تنفس عمیق و موسیقی درمانی در مدیریت آن بسیار مفید هستند.

پیشگیری از تشدید تنبلی تخمدان

• حفظ وزن ایده‌آل
• داشتن خواب کافی (۷ تا ۸ ساعت)
• کاهش مصرف قند و کربوهیدرات
• ورزش منظم و مداوم
• تقویت عضله
• مدیریت استرس

جمع‌بندی و توصیه نهایی

طبق گفته سازمان جهانی بهداشت ۶ تا ۱۳٪ از زنان در سنین باروری به سندروم تخمدان پلی کیستیک یا PCOS مبتلا هستند و ۷۰٪ آن ها از بیماری خود بی خبرند. اما این بیماری هم قابل پیشگیری است و هم قابل کنترل. این سندروم همانند کبد چرب ارتباط نزدیکی با سبک زندگی شما دارد. داشتن تغذیه سالم،150 دقیقه فعالیت بدنی در هفته، کاهش وزن و در نهایت کاهش چربی دور شکم تاثیر چشمگیری بر بهبود شرایط این سندروم دارد.

سؤالات متداول درباره تنبلی تخمدان